Posts
Iets wat julle seker al teen hierdie tyd al agtergekom het van my, is dat ek daarvan hou om dinge uit te werk en te meet...feite maak nie altyd vir my sin totdat ek dit vir myself omgesit het in nuttige informasie nie. Een so 'n voorbeeld is hierdie tydsone ding. Hier is my gedagtes daaroor. Ek gaan probeer om dit vir myself en vir julle op 'n eenvoudige manier uit te pluis.
Soos julle weet het 'n ronde ding soos 'n sirkel 360 grade, ok. Dit beteken dit het 360° gedraai as dit een keer in die rondte is. Soos julle seker teen hierdie tyd al agter gekom het draai die aarde om sy as een keer in 24 uur. Dit beteken dat die hoeksnelheid dus 360°/24uur = 15°/uur is.
Die aarde draai dus om sy as teen 'n hoeksnelheid van 15° per uur. As 'n uur verby is op enige plek op aarde het dit dus 15° gedraai. Hierdie 360° indelings van 'n sirkel beteken dan ook dat die aarde (as jy dit van die noordpool af bekyk) dus in 24 sulke koeksnye van 15° ingedeel kan word - elke 15° draaiing is 1 uur uitmekaar. Elkeen van hierdie 15° indelings verteenwoordig een van 24 tydsones. Mens meet dit in grade op die oos-wes breedtegraad (latitude) indelings van die aarde. As mens van die suidpool se kant af kyk neem die breedtegrade kloksgewys toe.
Die 0° tydsone begin by Greenwich in Engeland en die aarde word dan Ooswaarts elke 15° in 24 tydsones verdeel. As jy oos beweeg tel jy 1 uur by vir elke 15° wat jy aflê en as jy wes beweeg trek jy 1 uur af vir elke 15°.
Suid Afrika lê rondom die 30° breedtegraad. Dit beteken dat die son 30/15 = 2 uur voor Greenwich reg bokant ons is. Ons tyd is dus by die GMT+2 (Greenwich Mean Time+2) tydsone.
As 'n nuwe dag dus om 05h00 breek in Suid Afrika, dan is dit nog 2 ure vroeër by die 0° breedtegraad en ons moet 2 ure aftrek: 5-2 = 3 (dus 3 uur die oggend op dieselfde dag).
Die nuwe dag op die kalender begin egter nie by 0° nie, maar by 180° (iewers net oos van Nieu Zealand). Die 180° breedtegraad staan bekend as die iternasionale datumlyn. Plekke by die internasionale datumlyn sal dus 180/15 = 12 ure voor Greenwich (0°) dagbreek hê.
As 'n nuwe dag dus om 05h00 breek by die 180° breedtegraad, dan is dit nog 12 ure vroeër by die 0° breedtegraad en ons moet 12 ure aftrek: 5-12 = -7 (dus 7 ure voor 24h00 die vorige dag), en dit gee vir ons 24-7 = 17h00.
Iets interessants in verband met die internasionale datumlyn:
Wanneer die nuwe dag (sê maar 23 Mei) om 0h01 (net na middernag) begin net links van die internasionale datumlyn by die +180° breedtegraad (GMT+12 Tydsone),
dan is dit nog 12 ure vroeër by die 0° breedtegraad en die tyd by Greenwich (GMT+0) is dan 12h01 die middag van 22 Mei. Wat interessant is, is dat die tyd dan direk regs van die internasionale datumlyn by die -180° breedtegraad (GMT-12 Tydsone) nog maar eers (24-12-12=0) 0h01 is op 22 Mei. Dit beteken dat die tyd net links en die tyd net regs van die internasionale datumlyn met 'n hele 24 uur verskil ('n hele dag)!
Indien mens dus met 'n vliegtuig oos sou vlieg van +180° na +181° (oftewel -179°), jy met 'n hele dag in die verlede in vlieg....
As jy egter met 'n vliegtuig wes sou vlieg van -179° na +180°, dan spring jy in 'n oogwink in tyd van 0h01 op 22 Mei in die verlede tot in 0h01 op 23 Mei in die hede....dink daaraan.
Die aarde moet nog eers 'n hele 24 uur draai voordat dit 0h01 op 23 Mei net regs van die 180° datumlyn (by -179°) gaan wees.
Nog iets wat bydra tot wat ons "jet-lag" (vlugvoosheid?) noem is die feit dat mens verskuif tussen tydsones wanneer mens oos of wes vlieg oor die breedtelyne van die aarde.
Kyk bietjie na die volgende verduideliking:
Die aarde het 24 tydsones (GMT-12 tot GMT+12), reg?
Daar word 360° deur die aarde afgelê in 24 uur as gevolg van die omwenteling van die aarde om sy as. Dit draai teen 'n hoeksnelheid van 15° per uur van wes na oos (wat die illusie skep dat die son van oos na wes beweeg).
Die omtrek van die aarde by die ewenaar is 40074.16 km. (Truce bob...)
Dit neem 'n punt by die ewenaar dus 24 uur om 40074.16 km af te lê teen 'n spoed van nagenoeg 1669.757 km/h. Omdat daar 360 grade is in een omwenteling beteken dit dan ook dat die afstand tussen opeenvolgende breedtegrade by die ewenaar dan 40074.16/360 = 111.32km is.
Omdat die aarde nagenoeg 'n sfeer is, is die omtrek baie groter by die ewenaar as by ons hier in Suid Afrika.
By Johannesburg lughawe is ons 26.1389° Suid. Die aantal kilometers tussen opeenvolgende breedtegrade is hier (111.32km)(cosinus(26.1389)) = (111.32)(0.898) = 99.93km
Dit beteken dan dat die omtrek van die aarde by ons sowat 360(99.93)=35975.73km is.
Ons "vlieg" dus deur die ruimte teen 35975.73/24uur = 1500 km/h oftewel 417 meter per sekonde. Hoe verder suid jy afbeweeg, hoe meer neem jou spoed af, totdat jy uiteindelik op die suidpool net stilstaan en in die rondte draai (maar dit lyk egter of die son al rondom jou beweeg, behalwe in die winter wanneer dit permanent donker is vir ses maande).
Gestel jy is in 'n vliegtuig wat op die 26.1389° suidelike breedtegraad teen 1500 km/h reg wes (teen die draaiing van die aarde of heeltyd agter die son aan) vlieg. Onthou 1500km/h beteken jy lê die afstand tussen tydsones (15°) in 1 uur af.
Wanneer jou vliegtuig dan sê, 12 uur die middag 23 Mei, verby die GMT+2 (SA tyd) tydsone vlieg teen 1500km/h (15° per uur oftewel 1 tydsone per uur), is die son reg bokant jou. Op daardie tydstip is dit egter nog 11 uur die oggend by tydsone GMT+1. 'n Uur later (wanneer jou vliegtuig by tydsone GMT+1 aankom) is dit 13h00 by die tydsone (GMT+2) waar jy begin het (want daar het 1 uur tyd verloop), maar dit is dan nog eers 12h00 oor tydsone GMT+1. Dit beteken soos wat jy vlieg bly die tyd in die tydsone waar jy jou bevind oral 12h00. Jy kry dus die illusie dat tyd stilstaan waar ook al jy vlieg. Na byvoorbeeld 14 ure se vlieg, het jy dus oor 14 tydsones gevlieg en jy is by tydsone (GMT-12). Terwyl die tyd in Suid Afrika (jou oorspronklike verwysingspunt vir tyd) dan alreeds 14 ure later is (12h00 + 14 = 02h00 die volgende oggend van 24 Mei), is die lokale tyd waar jy jou bevind (-180°) nogsteeds net 12h00 in die middag omdat die son nogsteeds reg bokant jou is. Die lokale tyd by daardie tydsone is dan nogsteeds 12 uur die middag. Maar....dink nou bietjie...wat is die datum? Is dit 23 of 24 Mei? Op daai oomblik is dit nog 12 uur die middag van 23 Mei by -179° reg oos van 180° (naby Nieu Zealand), alhoewel dit reeds 02h00 op 24 Mei in Suid Afrika is. Toe jy 14 ure vroeër in Suid Afrika begin het was dit 12h00 23 Mei by GMT+2 en dus 12h00+10=22h00 by GMT+12 (+180°). 2 ure na jou vertrek was dit dus 0h00 24 Mei naby Nieu Zealand en na 14 ure is die tyd by +180° dus 12h00 op 24 Mei. Kan jy dit glo....so as jy nou om 12 uur die middag van -179° na +179° vlieg spring die datum van 23 Mei na 24 Mei, maar dit is steeds in die middel van die dag!!! Dit beteken as mens saam met die son vlieg, dan lyk dit of jou lokale tyd effektief stilstaan, alhoewel ons weet dat tyd nie kan stilstaan nie....dit is dus net ons ervaring van die tyd wat bly stil te staan. As jy 24 uur lank gevlieg het teen 1500km/h saam met die son, dan lyk dit of jou tyd 24 uur lank stilgestaan het, maar die datum skuif steeds 1 dag aan.
Jy kan sê ons aardbewonders gebruik die son en die draaiing van die aarde as 'n baie groot horlosie om vir ons aan te dui hoe tyd aanstap. Maar, net soos wat tyd aanhou loop al is jou polshorlosie se battery pap, net so stap tyd steeds aan al werk die aarde-son horlosie nie meer so goed omdat mens se tyd-verwysingspunt skuif nie. Dink byvoorbeeld hieraan: hoe sou jy tyd gemeet het as jy baie ver bokant die aarde in 'n ruimteskip was - jy kan dalk die son heeltyd sien vir 24 uur, maar net omdat dit nie dag en nag word nie, beteken nie die tyd stap nie aan nie, dis net jou posisie wat maak dat jy nie meer die aarde se draaiing as jou tydhouer kan gebruik nie.
Tyd stap aan, ongeag waar jy jouself op aarde of bo die aarde bevind.
Die probleem met vlieg en "jet-lag" is dat ons liggame se natuurlike lig-donker siklusse gesinkroniseer is met die tydsone waar ons bly. Al ooit wakker geskrik net om op jou wekker te kyk en te sien dis 'n minuut of so voordat die wekker afgaan? Jy word al selfs op die regte tyd wakker. Jou interne horlosie is al so ingestel op jou huidige tydsone, dit weet al presies hoe lank voor jy moet opstaan.
Kyk bietjie by hierdie "meeting planner" site. Dit dui die tye aan in Pretoria en Sydney.
Die rooi bleur is wanneer die mense in Pretoria en Sydney gewoonlik slaap.
As mense in Pretoria slaap tussen 22h00 en 06h00 (GMT+2), dan is dit in Sydney tussen 06h00 en 14h00 (GMT+10).
So as jy nou in Sydney kom, dan "dink" jou liggaam dat jy moet slaap van 06h00 tot 14h00 in die dag. En as die mense in Sydney gaan slaap, dan "dink" jou liggaam dis tussen 14h00 en 22h00 in die dag, en kiepie is wawyd wakker....want die' is mos gewoond om te jol die tyd van die dag. Jou gestel dink dus dis boereverneukery, want sê maar jy kom 14h00 daar in Sydney aan (as jou liggaam dink dis 06h00 in die oggend), dan is jy natuurlik wakker tot wanneer dit aand word daar en die mense gaan slaap om 22h00. Op daardie tyd dink jou liggaam nog dis 14h00 in die middag. Nou gaan vang jy maar 'n "middagslapie", maar so paar ure later word jy wakker, want jou middagslapies was nog nooit so lank nie en jy kom agter as jy uiteindelik vaak wil begin word so teen jou gewone slaaptyd (22h00), dan is dit 06h00 in Sydney en tyd om op te staan.... eish...wie het met my horlosie gepeuter!!!
Die vlieg afstand tussen Johannesburg en Sydney is sowat 11024 km. Die vlug neem 11 uur en 45 minute. Dit beteken die Boeing 747-400 moet dus 'n beraamde spoed van
11024/11.75 = 938.2 km/h vlieg om by hierdie skedule te kan hou. Die tydsones (op elke 15°) is mos 1500km uitmekaar op die breedtegraad wat die vliegtuig vlieg. Tussen Johannesburg en Sydney is daar 8 tydsones. By beraming kruis die vliegtuig dus 8 tydsones in 12 uur se vlieg, dus 2/3 tydsones per uur oftewel elke 1.5 uur (1 uur en 30 minute) kruis dit die volgende tydsone oppad Sydney toe.
As ons op 23 Mei om 18h10 Suid Afrikaanse tyd (GMT+2) opstyg, dan is ons by beraming, op die volgende tye by die verskillende tydsones oppad Sydney toe
Tyd in Suid Afrika (GMT+2) | Tydsone waar die vliegtuig is | Lokale tyd waar die vliegtuig is | Tyd in Sydney (GMT+10) |
18h00 | GMT+2 | 18h00 | 02h00 |
19h30 | GMT+3 | 20h30 | 03h30 |
21h00 | GMT+4 | 11h00 | 05h00 |
22h30 | GMT+5 | 01h30 | 06h30 |
00h00 | GMT+6 | 04h00 | 08h00 |
01h30 | GMT+7 | 06h30 | 09h30 |
03h00 | GMT+8 | 09h00 | 11h00 |
04h30 | GMT+9 | 11h30 | 12h30 |
06h00 | GMT+10 | 14h00 | 14h00 |
Uit die tabel kan gesien word dat die lokale tyd waar jy jou bevind deur die vliegtuig ge-"fast forward" word. M.a.w. jy styg 18h00 op by Johannesburg en land 14h00 die volgende dag in Sydney...'n hele 20 ure later. Maar jy was net 12 ure lank op die vliegtuig?!! Hoe is dit moontlik dink jy by jouself. Die illusie is dus dat tyd 20/12= 1.6667 = 1 en 2/3 keer vinniger verbygaan as normaalweg.
Jou interne klok is ingestel op die GMT+2 tydsone (SA-tyd).
Van 18h00 tot 0h00 SA-tyd verloop dinge vir jou dieselfde as gewoonlik, want die tyd waar jy is wissel van 18h00 tot 04h00 (10 ure) en dit voel vir jou soos 'n nag wat 4 ure lank is.
Maar so teen 01h30 (SA-tyd) is die son al op, want waar jy op daardie stadium vlieg is dit 06h30 in die oggend (van 24 Mei).
Om 03h00 (SA-tyd) wanneer jy gewoonlik rustig nog in die bed lê, skyn die son nou so helder soos wanneer jy in die oggende 09h00 reeds by die werk al al jou emails gelees het.
Wanneer die son vir jou sou sê: dis amper tyd vir ete, om 11h30 (lokale tyd), dan kyk jy op jou horlosie, en wonder of die batterye pap is want hoekom sê dit dan vir jou dis nog maar net 04h30 in die oggend?
Teen 06h00 (SA-tyd), na 'n lang nag van ongemaklik sit, sê hulle op die interkom dat julle gaan land, en dis nou reeds 14h00 in die middag...en jy wonder wat van jou dag geword het, want dis nou al 20 ure later in Sydney.
